گروه های آموزشی        

• گروه علوم شناختی - روان شناسی شناختی

روان شناسی شناختی به عنوان یکی از حوزه های اصلی علوم شناختی حاصل نهضتی است که در دهه های 50 و 60 و به دنبال پیشرفت های علومی مانند عصب شناسی، زبان شناسی، علم رایانه، هوش مصنوعی شکل گرفت.  موضوع اصلی روان شناسی شناختی مطالعه ذهن و فرایندهای شناختی با استفاده از روشهای علمی رایج در حوزه علوم و فناوری های شناختی است. روش های آزمایشگاهی مورد استفاده روان شناسان شناختی بسیار گسترده است و شامل روشها و تکنیک های علوم اعصاب و تصویربرداری کارکردی، روشهای رفتاری و سایکو فیزیک و همینطور روشهای سنجش عصب –روانشناختی می شود. روان شناسی شناختی با اتکا بر این روش ها توفیقات متعددی در حوزه های مختلفی نظیر ادراک، حافظه، یادگیری، استدلال، داوری، تصمیم گیری، تفکر، هوش و زبان به دست آورده است. افزون بر این موارد با جهت گیری های جدیدی که در سالهای اخیر در این حوزه شکل گرفته است روان شناسی شناختی با حفظ هویت بین رشته ای خود، قدم به قلمروهای جدیدی گذاشته است و خدمات ارزشمندی در حوزه هایی نظیر درمان و تشخیص اختلالات روان شناختی، آموزش و پرورش، مسائل اجتماعی  و فرهنگی، مدیریت، سیاست، رسانه و ... ارائه کرده است. در حال حاضر رشته روان شناسی در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری ارائه می شود.

• گروه علوم شناختی - شناخت اجتماعی

 رشته شناخت اجتماعی به این موضوع می پردازد که ذهن یا مغز چگونه دنیای اجتماعی را بازنمایی و پردازش می کند و نحوه بازنمایی و پردازش دنیای اجتماعی چگونه بر رفتارهای فردی و اجتماعی انسان تاثیر می گذارد. ریشه بسیاری از مباحث و تکنیک های مطرح در شناخت اجتماعی را می توان در حوزه هایی مانند روان شناسی شناختی ، روان شناسی اجتماعی و نیز علوم اعصاب شناختی جستجو کرد. دوره آموزشی شناخت اجتماعی در مقطع دکتری ارائه می شود و بخشی از مواد آموزشی آن بویژه دروس مربوط به روش شناسی با دانشجویان دوره دکتری روان شناسی شناختی یکسان است. برخی از مباحث اختصاصی این دوره آموزشی عبارتند از ادراک اجتماعی، تصمیم گیری و قضاوت اجتماعی، خود و هویت اجتماعی

• گروه علوم شناختی – توانبخشی

توانبخشی شناختی، به مجموعه اقداماتی اطلاق می شود که هدف آنها  ارتقائ کیفیت زندگی از طریق حفظ، ترمیم یا تقویت کارکردهای عالی شناختی نظیر حافظه، توجه ، تصمیم گیری و.. است. مخاطب این نوع مداخلات شناختی افراد بهنجار و همینطور افراد دارای نیازهای ویژه هستند که  به دلایل مختلف دچار نارسایی های شناختی شده اند. با توجه به افزایش نیاز به این نوع مداخلات در جامعه، رشته توانبخشی شناختی برای آموزش دانشجویان علاقه مند به فعالیت حرفه ای در این حوزه طراحی شد. دوره آموزشی توانبخشی شناختی در مقطع کارشناسی ارشد ارائه می شود و با تکیه بر یافته های موجود در حوزه علوم و فناوری های شناختی دانشجویان را با شیوه های مختلف توابخشی و توانمند سازی شناختی آشنا می سازد.

• گروه علوم شناختی - علوم شناختی - ذهن، مغز و تربیت

در حوزه آموزش و پرورش شناختی و پیوند میان علوم شناختی و علوم تربیتی، قلمرو مطالعاتی جدیدی برای فهم تربیت اثربخش با عنوان «ذهن، مغز و تربیت" شکل گرفته است. اولین هدف ظهور علم ذهن، مغز، تربیت ایجاد ارتباط بین علوم شناختی و علوم تربیتی است تا بتوان زمینه ژرف تربیتی در پژوهش خلق کرد. این قلمرو بین رشته­ای بر آن است تا با آگاهی از ذهن و مغز، بهسازی امر تربیت را تعقیب نماید. در دو دهه اخیر در محافل تربیتی و دانشگاهی جهان، این امر مورد تأکید قرار گرفته است که «فهم» مغز می­تواند مسیرهای جدیدی را برای بهسازی پژوهش، سیاست و عمل تربیتی فراهم سازد. دوره ذهن، مغز و تربیت در مقطع کارشناسی ارشد ارائه می شود.

• گروه علوم شناختی – زبان شناسی

زبان­شناسی شناختی یکی از مهم­ترین حوزه­های علوم شناختی نسل دوم است که به ماهیت زبان و ذهن و ارتباط آنها با تجربیات بدنمند می­پردازد. این رشته از دهۀ 1970 با تلاش چندتن از محققان از جمله جورج لیکاف، رونالد لانگاکر و لئونارد تالمی و در پی نارضایتی از رویکردهای صوری و بی توجهی به معنا در بررسیهای علمی زبان­شناسی، رونق گرفت. زبان­شناسی شناختی زبان، دستگاههای مفهومی، شناخت و ساخت معنا را بررسی می­کند. این رشته یکی از حوزه­های علوم شناختی است که به تبیین ساختارهای مفهومی و فرایندهای ذهنی مرتبط با دانش زبانی می پردازد. زبان­شناسی شناختی به بررسی ساختار­بندیها و طبقه­بندیهای مفهومی، از جمله زمان و مکان، صحنه­ها، رویدادها، حرکات و موقعیتها می­پردازد. ساختارهای مفهومی از طریق تجربه­های حسی-حرکتی و در قالب ساختارهای عصبی پدید می­آید. دستور زبان نیز نهایتاً یک دستگاه مفهومی عصبی است. زبان در زبانشناسی شناختی به مثابه ابزاری برای سازماندهی، پردازش و انتقال اطلاعات به شمار می­آید. در زبان­شناسی شناختی زبان برونداد مشخصه­های کلی شناخت است و بازنمایی مفهومی برونداد ماهیت بدن انسان و چگونگی تعامل آن با جهان اجتماعی-فیزیکی است (نظریۀ شناخت بدنمند)؛ ماهیت دستور، مفهومی است  و  معنا برآیند فعال­سازی ساختار دانش مفهومی است و تحت سیطرۀ بافت قرار دارد. 

زبان­شناسی شناختی حوزه­ای میان­رشته­ای است که ارتباطات بین ساختارهای مفهومی و بازنماییهای ذهنی، فرایند آنها و زیربنای عصبی یادگیریهای زبانی را بررسی می­کند.

• گروه علوم شناختی – مدلسازی شناختی

مدل‌سازی شناختی، یکی از رشته‌های مجموعه علوم شناختی و به صورت میان رشته‌ای است. در حال حاضر در اين رشته در سطح دکترا دانشجو پذيرفته مي‌شود و هدف آن تربيت دانش‌آموختگاني با دانش کافي و توانایی‌های لازم در رشته‌های علوم اعصاب شناختي، روان‌شناسی شناختي و مهندسی است.

این دوره برای مدل‌سازی کارکردهای شناختی انسان، به عنوان موجودي هوشمند، طراحی شده است و به شناسایی مولفه‌های شناختی و نحوه‌ي تعامل آن‌ها در سازماندهی کنش‌های عالی‌تر ذهنی/مغزی می‌پردازد. این رشته نه تنها به توسعه دانش ما از فرایندهای پیچیده شناختی کمک می‌کند، بلکه در قالب ایجاد سیستم‌های مصنوعی هوشمند کاربرد فناورانه دارد.

همان طور که از عنوان اين رشته بر مي‌آيد، مدل‌ها، که به زبان ریاضی بيان مي‌شوند و برای توصيف کارکرد سیستم‌ها و پيش‌بيني رفتار آن‌ها به کار مي‌روند، در اين رشته مورد توجه ويژه هستند. هدف اين رشته، پرورش پژوهشگران و متخصصاني در زمینه علوم شناختی با توان پژوهش و طراحی مدل‌های عددی و تحلیلی در زمينه کارکردهاي شناختي انسان است. بنابراين لازمه ورود به اين دوره، داشتن دانش و تجربه کافي در زمينه رياضيات ومدل‌سازي عددي و تحليلي است.

• گروه علوم اعصاب شناختی – رایانش و هوش مصنوعی

بسياري از توانايي‌ها و قابليت‌هاي انسان، برآمده از مغز انسان است. توسعه فناوري‌هاي ثبت سيگنال و تصويربرداري در سال‌هاي اخير، اين فرصت را در اختيار بشر قرار داده است که درک بهتر و عميق‌تري از ساختار و عملکرد مغز داشته باشد، و منجر به رشد سريع علوم اعصاب شناختي شده است. به عنوان مثال، اين شناخت به درک بيماري‌هاي مهم مغز، همچون آلزایمر، پارکينسون و اوتيسم منجر خواهد شد. به عبارت ديگر اين درک و شناخت در حوزه‌هاي مهمي همچون پزشکي، آموزش و پرورش، روانشناسي، جامعه‌شناسي، انسان شناسي، مديريت و هوش مصنوعي تاثير دارد،

رشته علوم اعصاب شناختي- رايانش و هوش مصنوعی در پي آن است که شناخت انسان از مغز و ذهن و کارکردهاي آن‌ها را مدل‌سازي (عصبي و رايانشي) کند و از اين مدل در تفسير و تحليل فرايندهاي مغزي، و پيش‌بيني و کنترل بيماري‌ها و ناهنجاري‌هاي مغزي و ذهني استفاده کند. از طرفي اين دانسته‌ها و مدل‌ها کمک خواهند کرد که رفتار و کارکرد هوشمندانه انسان را به طور مصنوعي بازسازي کرد و الکوريتم‌هاي هوش مصنوعي را توسعه داد و به هدف غايي در هوش مصنوعي که ساخت موجود هوشمند است، نزديک شد.  

• گروه علوم شناختی - علوم اعصاب شناختی – مغز و شناخت

مدت زمان طولاني است که آناتومي و فيزيولوژي مغز مطالعه مي‌شود، ليکن در دوران اخير، پيشرفت‌هاي شگرفي در فهم ما از مغز، به‌خصوص در مقوله‌ي چگونگي پردازش‌ها و فرايندهاي عصبي به دست آمده است که البته براي پديده‌هاي شناختي مي‌تواند اهميت داشته باشد. مطالعه‌ي عمومي مغز و سامانه‌ی هورموني درون‌ريز، علوم اعصاب (علم عصب‌پايه) ناميده مي‌شود. تلاش براي توضيح فرايندهاي شناختي با استفاده از مفاهيم به كار گرفته شده در سازوکار‌هاي مغزي را علوم اعصاب يا علم عصب‌پايه مي‌نامند.

علوم اعصاب در ابتدا و قبل از هر چيزي، توصيفي در مورد فعاليت‌هاي مغزي در سطح اجرايي ارايه مي‌دهد. سعي و تلاش اين رشته بر آن است تا "سخت‌افزار" زيست‌شناختي را که "نرم‌افزار" ذهني فرض شده بر آن سوار شده است را توضيح دهد.

دليل بسياري از پيشرفت‌هاي اخير در عصب‌شناسي، باز هم بسط و توسعه‌ي فناوري‌هاي جديد است. عصب‌شناس‌ها ماشين‌هاي بسيار متنوع و گوناگوني را براي اندازه‌گيري کارآمدي  مغز هنگام فعاليت به خدمت مي‌گيرند. اين ابزار‌ها و ماشين‌ها شامل اسکنر‌هاي توموگرافي انتشار پوزيترون، اسکنر‌هاي توموگرافي محوري رايانه‌اي و تصويرگر رزونانس مغناطيسي است. در مطالعاتي که اين وسايل را به كار مي‌گيرند، آزمودني‌هايي هستند که يک تکليف شناختي را اجرا مي‌کنند؛ فعاليت مغزي هم‌زمان با اجراي اين تکليف ثبت مي‌شود. براي مثال، از آزمودني خواسته مي‌شود که از واژه‌اي که روي صفحه‌ي رايانه ظاهر مي‌شود، يک تصوير ذهني را تصور کند، در پي آن، پژوهش‌گرها مي‌توانند تعيين کنند که کدام قسمت‌هاي مغز طي اين تصوير و به چه اندازه‌اي فعال مي‌شوند. عصب‌شناس‌ها از روش‌هاي ديگر نيز به‌خوبي استفاده مي‌کنند. آن‌ها بيماران صدمه‌ي مغزي را مطالعه مي‌کنند و آثار آسيب‌ها را در حيوانات آزمايشگاهي مطالعه مي‌کنند و از روش‌هاي ضبط و ثبت سلول منفرد و چندسلولي نيز استفاده مي‌کنند.

 مؤسسه آموزش عالی علوم شناختی با ابزارهای کاملی که در حیطه انسانی و حیوانی دارد در هر دوی این زمینه ها بطور فعال مشغول به کار است. بطوریکه نه فقط به دانشجویان مؤسسه آموزش عالی بلکه به دیگر دانشجویان نیز خدمات را ارائه می کند.

• گروه علوم شناختی – فلسفه ذهن

یکی از موضوعاتی که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول داشته، ماهیت ذهن است. در این زمینه معمولا سه سوال زیر از جمله سوالاتی است که پاسخ به آنها می­تواند فهم دیگری از ماهیت انسان و البته سلامت او در اختیار ما بگذارد. این سوالات عبارتند­از:

1. ذهن چیست؟
2. چگونه ذهن­ با بدن ارتباط پیدا می­کند؟
3. چگونه ما می­توانیم بدانیم که افراد دیگر واجد ذهن هستند؟

البته اینها تنها سوالاتی نیستند که درباره ماهیت ذهن و چگونگی کارکرد آن مطرح هستند. اما این سه سوال شمایی کلی از ماهیت ذهن برای ما ایجاد می­کند. یکی از مهم­ترین پاسخ­هایی که به سوال اول داده شده است، این است: ذهن چیزی است که می­اندیشد.

برای اینکه این تعریف ماهیت ذهن را مشخص سازد باید نکات دیگری را نیز در نظر گرفت. اندیشیدن و تفکر صرفا یک حالت منفرد و تنها نیست، بلکه مستلزم چیزهای دیگری نیز هست. در واقع تفکر کردن مستلزم ادراک کردن، باور داشتن، داشتن احساسات، استدلال کردن و آگاه بودن است. هر یک از این رویدادها یا حالت­ها را حالت ذهنی یا رویداد ذهنی می­گویند. حال سوال این است چه ارتباطی بین این حالات و حالات بدنی وجود دارد؟ آشکار است که بین آنچه ما حالات ذهنی می­نامیم و حالات بدنی رابطه­ای وجود دارد. اگر شخصی مواد مخدر مانند حشیش مصرف کند ( یک حالت بدنی) دچار حالت سرخوشی (حالت ذهنی) می­شود. یا اگر کسی به سرش ضربه­ای بخورد و سرش آسیب ببیند(حالتی بدنی)، ممکن است خاطرات زندگی­اش (حالتی ذهنی) از یادش برود. حال باید این رابطه دو سویه را تبیین کرد. فیلسوفان در صدد هستند چگونگی رابطه میان حالات ذهنی و حالات بدنی را توضیح دهند.

    اما چرا باید رابطه میان حالات ذهنی و حالات بدنی را تبیین کرد؟ چرا ما فکر می­کنیم رابطه میان حالات ذهنی و حالات بدنی نیاز به تبیین دارد؟ مهم­ترین دلیل برای تبیین این رابطه ماهیت این حالات است. شهوداً به نظر می­رسد اندیشیدن حالتی است که نمی­توان آن را دید یا لمس کرد. ادراک کردن حالتی است که ما نمی­توانیم آن را لمس کنیم، ببینیم و نظایر آن. هم چنین به نظر می­رسد اندیشیدن، ادراک کردن، اگاه بودن و نظایر آن خصوصیات مادی ندارند یعنی جرم ندارند، وزن ندارند، بوی خاصی ندارند، صدای خاصی ندارند و در محل مشخصی قرار ندارند. به نظر می­رسد حالاتی که ما آنها را حالات ذهنی می­نامیم، خصوصیات حالات مادی و فیزیکی را ندارند. اما حالات بدنی خصوصیات فیزیکی و مادی دارند؛ یعنی قابل مشاهده هستند و ما می­توانیم آنها را ببینیم. ضربه به سر (یک حالت بدنی) قابل مشاهده است، محل آن را می­توان مشخص کرد؛ در محل ضربه به سر کبودی ایجاد می­شود. اما این خصوصیات برای خاطره­ ها وجود ندارد. خاطره­ ها را نمی­توان مشاهده کرد. رنگ خاصی ندارند. نمی­توان محل آنها را دقیقا مشخص کرد.

   این تفاوت میان حالات ذهنی و بدنی باعث شده است که فیلسوفان در صدد تبیین رابطه میان آنها باشند. آنها می­خواهند بدانند چگونه دو پدیده یا دو رویداد که به نظر می­رسد ماهیت متفاوتی دارند بر یکدیگر تاثیر دارند. این مسئله باعث شده است که فیلسوفان ذهن نظریه ­های متفاوتی درباره رابطه میان حالات ذهنی و حالات بدنی ارائه دهند. در ادامه به این مسئله می­پردازیم.

2) دوالیسم و فیزیکالیسم

   پاسخ­های ارائه شده برای رابطه میان حالات ذهنی و حالات بدنی در دو مقوله کلی جای دارند. این دو مقوله کلی عبارتند­از:

1. دوآلیسم
2. آموزه ­های فیزیکالیستی

یکی از مهم­ترین فیلسوفانی که نظریه دوگانه­انگاری یا دوآلیسم را بسط و گسترش داده است، رنه دکارت () است. دکارت را بنیانگذار فلسفه ذهن جدید می­دانند. او معتقد بود ذهن و بدن دو چیز کاملا متفاوت هستند. این دو چیز کاملا متفاوت را می­توان مانند اعداد و سنگ­ها در نظر گرفت. کاملا آشکار است که عدد با سنگ دو چیز کاملا متفاوت هستند. آیا ما می­توانیم یک عدد را به سمت یک پنجره پرتاب کنیم؟ به نظر شما ممکن است جذر یک سنگ را گرفت، یا سنگی را به توان 2 رساند؟ از نظر دکارت ذهن و بدن هم دو نوع چیز کاملا متفاوت هستند، ماهیت آنها با یکدیگر فرق دارد. ذهن هر چه باشد در مکان خاصی قرار ندارد، بعد و امتداد ندارد؛ اما بدن در مکان قرار دارد، بعد و امتداد دارد و نظایر آن. به عبارت ساده­تر بدن از جنس ماده است اما ذهن از جنس ماده نیست، غیر مادی است. مشکل اصلی دوالیسم این است که توضیح دهد چگونه این روح غیر مادی با بدن مادی تعامل دارد.

  برخی دیگر از فیلسوفان معتقدند که ذهن و بدن از یک جنس هستند، آنها دو چیز کاملا متفاوت نیستند؛ بلکه ماهیت آنها یک چیز است. این فیلسوفان ذهن و بدن را از جنس ماده می­دانند. توماس هابز از جمله این فیلسوفان است. هابز یک مادی­گرا بود که معتقد بود هر چه واقعا وجود دارد از جنس ماده است. بنابراین ذهن هم اگر واقعا وجود دارد، یک امر مادی است. ماده آن­چیزی است که بعد و امتداد دارد و در مکان قرار می­گیرد. نمونه تیپیک اشیای مادی، درختان و گیاهان، سنگ­ها و جمادات، بدن انسان و حیوانات هستند. البته امروزه فیلسوفان یگانه­انگار از آموزه فیزیکالیسم به جای مادی­گرایی دفاع می­کنند. فیزیکالیسم و مادی­گرایی در اساس بنیان مشترکی دارند اما تفاوت­هایی نیز با یکدیگر دارند. مادی­گرایان معتقدند که همه چیز از جنس ماده است، اما فیزیکالیست­ها معتقدند همه چیز با علوم رایج (مانند فیزیک، شیمی، زیست­شناسی و نظایر آن) قابل تبیین است. مثلا انرژی از جنس ماده نیست اما با علوم رایج یعنی با فیزیک قابل توضیح است. هم­چنین میدان مغناطیسی یک پدیده مادی نیست اما با علم فیزیک قابل تبیین است. بنابراین درباره ماهیت ذهن فیلسوفان یا فیزیکالیست هستند یا دوآلیسم.

فیزیکالیسم در ابتدایی­ترین تلقی بدین معنا است که همه چیز در عالمی که در آن به سر می‌بریم، فیزیکی است. به عبارت دیگر هر چیزی در جهان فیزیکی است. منظور از همه چیز یعنی تمام اشیا، ویژگی­ها و رویدادها در جهان. فیلسوفان در پاسخ به سوال دوم معتقدند ارتباط محکمی میان علوم فیزیکی و امور فیزیکی وجود دارد. آنها معتقدند منظور از فیزیکی بودن، یعنی هر چیزی در جهان (اشیا، ویژگی­ها و رویدادها) از طریق علوم طبیعی قابل توضیح هستند.

فیزیکالیست­ها با این شهود قوی روبرو هستند که ذهن و بدن ماهیت متفاوتی دارند. یک فیزیکالیست باید توضیح دهد چرا ما این شهود را دارا هستیم. در واقع ما احساس درد می­کنیم، می­خوابیم، گاهی گیج هستیم و حواسمان پرت است، اما گیاهان و جمادات چنین خصوصیاتی ندارند. ما فکر می­کنیم، اما فکر ما وزنی ندارد، جرم ندارد، اصلا معلوم نیست محل فکر ما کجا است. به نظر می­رسد همانگونه که پیش از این بیان شد، ذهن و بدن ماهیت متفاوتی دارند. بدین ترتیب یک فیلسوف فیزیکالیست باید توضیح دهد چرا به نظر می­رسد ذهن و بدن ماهیت متفاوتی دارند، چرا ذهن از جنس بدن است در حالیکه ما شهود دیگری داریم؟

بنابراین هم دیدگاه­ های فیزیکالیستی با چالشی جدی مواجه هستند هم دیدگاه­ های دوالیستی. دوالیست­ها باید توضیح دهند چگونه ذهن با بدن تعامل دارد و فیزیکالیست­ها باید پاسخ دهند چدا ما این شهود را داریم که ذهن از جنس بدن نیست. همچنین فیزیکالیست­ها باید مسئله آگاهی را نیز تبیین کنند.